Toà Chánh điện của đình Mỹ Hòa, thành phố Phan Rang - Tháp Chàm

Vào năm vua Gia Long thứ 5 (1806), cư dân thôn Mỹ Hòa chủ yếu đến từ các tỉnh Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định và Phú Yên di cư đến để khai phá và lập ấp. Khi cuộc sống dần ổn định, dân số trong thôn ngày càng đông đúc, với sự hiện diện của 11 họ tộc (bao gồm các họ Nguyễn, Trần, Phạm, Đào, Trịnh, Lê, Bùi, Ngô, Võ, Giáp và Cao) đã xây dựng một miếu nhỏ để thờ thần Ngũ hành. Đến năm Tự Đức thứ 5 (1851), các vị tiền bối đã quyết định nâng cấp miếu thành một công trình lớn và khang trang hơn để thờ Thần Thành Hoàng làng và từ đó, nơi này không còn được gọi là miếu mà được biết đến với tên gọi là đình Mỹ Hòa.

Trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ, đình Mỹ Hòa không chỉ là một trong những cơ sở hành chính quan trọng của chính quyền cách mạng lâm thời, mà còn là nơi nuôi dấu nhiều đồng chí lãnh đạo cách mạng, góp phần trong công cuộc đấu tranh giải phóng đất nước.

Hình thức sinh hoạt văn hóa lễ tế truyền thống của đình Mỹ Hòa được thể hiện rõ nét qua lễ tế Thu. Lễ diễn ra vào tháng 7 âm lịch, mang ý nghĩa sâu sắc trong việc tưởng nhớ và tri ân công đức của “Thần Thành Hoàng Bổn Cảnh -Thần Ngũ Hành”. Lễ hội kéo dài một ngày một đêm, với các lễ vật chính bao gồm một con heo sống, một con heo đã được chế biến, ba con gà, ba con vịt, cùng với xôi, chè, bánh trái và hoa quả.

Ngoài lễ tế Thu, đình Mỹ Hòa còn tổ chức nhiều nghi thức cúng tế vào các thời điểm khác trong năm, thể hiện sự tôn kính và giữ gìn truyền thống văn hóa của cộng đồng như: Lễ cúng đón giao thừa; Lễ cúng tất; Lễ cúng thanh minh và Lễ cúng vào ngày mùng 1 và 15 hàng tháng.

Đình Mỹ Hòa tọa lạc trên một khu đất rộng 600m², với cửa Đình mở về hướng Tây, tiếp giáp với đường Yên Ninh; phía Bắc giáp ranh với khu dân cư; phía Nam gần Trạm Y tế phường Mỹ Hải và trụ sở Khu phố 5, còn phía Đông tiếp giáp với con đường nội thôn. Phía xa là vùng biển Đông Hải và hai bên là những ngôi nhà của cư dân khu phố 5, phường Mỹ Hải. Nằm trên một khu đất bằng phẳng bên đường, đình Mỹ Hòa dễ dàng thu hút ánh nhìn với vẻ đẹp rực rỡ của nó. Khuôn viên đình còn được bao quanh bởi những hàng cây xanh mát, mang lại bóng râm suốt cả năm.

Đình được thiết kế theo kiến trúc tổng thể bao gồm nhiều hạng mục: Nghi môn (Cổng Tam quan), Cột cờ, Án phong (bức Bình phong), sân Đình, Chánh điện, nhà Tiền hiền, Miếu thờ Nữ thần Tiên nương, nhà Khách, nhà Kho (nhà Tư thư Tư hóa) và nhà Bếp (nhà Trù).

Việc xếp hạng Di tích Kiến trúc Nghệ thuật đình Mỹ Hòa nhằm xác lập cơ sở pháp lý và nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước đối với hoạt động bảo tồn và phát huy các giá trị di tích lịch sử - văn hóa danh lam thắng cảnh trên địa bàn tỉnh; bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cộng đồng các dân tộc cũng như các tổ chức, cá nhân khi nghiên cứu, tham gia thực hành di sản tại đình Mỹ Hòa.

Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh giao Ủy ban nhân dân thành phố Phan Rang-Tháp Chàm trực tiếp quản lý, bảo vệ, tu bổ, phục hồi và phát huy các giá trị của di tích đã được xếp hạng theo quy định; đồng thời, nghiêm cấm mọi hoạt động khai thác trong khu vực di tích đã khoanh vùng để kinh doanh những dịch vụ không phù hợp. Trong trường hợp đặc biệt sử dụng đất đai ở di tích vào mục đích khác phải được phép của Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh./.