Đình Hoài Nhơn, xã Phước Hậu, huyện Ninh Phước

Theo lời truyền của các bậc cao niên trong làng, vào năm Canh Ngọ (1810), dưới triều vua Gia Long, một nhóm cư dân từ Quảng Ngãi, Bình Định và Phú Yên đã di cư đến vùng đất nay thuộc làng Hoài Nhơn để khai hoang, dựng nghiệp. Ban đầu, họ tập trung thờ phụng tại đình Đắc Nhơn, nhưng do vị trí của đình nằm cách xa khu dân cư, gây bất tiện cho việc cúng tế nên đến năm 1890, khi thôn Cà Na (nay là thôn Hoài Nhơn) được thành lập, các bậc tiền nhân đã quyết định chuyển đình về đầu làng, nơi gần gũi và thuận tiện hơn. Trong thời kỳ chiến tranh, đình Hoài Nhơn bị thực dân Pháp phá hủy hoàn toàn. Nhằm bảo tồn giá trị văn hóa và tâm linh, người dân địa phương đã nhanh chóng thu giữ các tài liệu, sắc phong, hiện vật cùng những đồ thờ cúng quan trọng. Đến năm 1868, đình được tái thiết với kiến trúc truyền thống, trở thành một biểu tượng văn hóa đặc sắc và giữ nguyên tên gọi đình Hoài Nhơn cho đến ngày nay. Trong giai đoạn kháng chiến chống Pháp và Mỹ, đình không chỉ là nơi thờ phụng mà còn đóng vai trò quan trọng trong phong trào cách mạng, đây từng là điểm hội họp, nơi che giấu và bảo vệ cán bộ, góp phần vào sự nghiệp giải phóng dân tộc.

Hằng năm, đình Hoài Nhơn là nơi diễn ra các nghi lễ tín ngưỡng đặc sắc, với trọng tâm là lễ tế Xuân - nghi thức chính của đình. Lễ tế Xuân được tổ chức vào ngày 16-17 tháng Hai âm lịch nhằm tỏ lòng tri ân công đức của Thần và các bậc Tiền hiền. Lễ kéo dài hai ngày một đêm, với lễ vật chính gồm bốn con heo, một con bò, xôi, hương đăng, hoa quả và các lễ phẩm truyền thống khác. Bên cạnh lễ tế Xuân, đình Hoài Nhơn còn là nơi tổ chức nhiều nghi thức cúng tế quan trọng khác trong năm như Lễ cúng ông Cả và Lễ cúng Tết Nguyên đán.

Đình Hoài Nhơn là một công trình kiến trúc nghệ thuật nổi bật, được xây dựng trên khu đất rộng 1.592m². Cửa đình hướng về phía Nam, tiếp giáp với đường bê tông nội thôn; phía Bắc và phía Tây giáp khu dân cư, còn phía Đông giáp đường làng và khu dân cư lân cận. Từ đình, có thể nhìn thấy ngọn núi Chà Bang sừng sững ở phía xa, hai bên tả hữu là cánh đồng lúa xanh mát, tạo nên một cảnh quan hài hòa giữa thiên nhiên và văn hóa. Nhờ vị trí bằng phẳng, tọa lạc ngay trên trục đường làng, vẻ đẹp rực rỡ của Đình Hoài Nhơn dễ dàng thu hút ánh nhìn từ xa. Khuôn viên đình được phủ bóng mát bởi nhiều cây cổ thụ và cây ăn trái, mang lại không gian xanh mát, yên bình suốt bốn mùa. Đình được xây dựng như một tổng thể kiến trúc hài hòa, bao gồm các hạng mục chính: Cổng Tam quan, Cột cờ và Án phong (bức Bình phong), Sân đình, Chánh điện, Nhà Tiền hiền và các công trình phụ trợ.

Việc xếp hạng Di tích Kiến trúc Nghệ thuật đình Hoài Nhơn nhằm xác lập cơ sở pháp lý và nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước đối với hoạt động bảo tồn và phát huy các giá trị di tích lịch sử - văn hóa danh lam thắng cảnh trên địa bàn tỉnh; bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cộng đồng các dân tộc cũng như các tổ chức, cá nhân khi nghiên cứu, tham gia thực hành di sản tại đình Hoài Nhơn.

Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh giao Ủy ban nhân dân huyện Ninh Phước trực tiếp quản lý, bảo vệ, tu bổ, phục hồi và phát huy các giá trị của di tích đã được xếp hạng theo quy định; đồng thời, nghiêm cấm mọi hoạt động khai thác trong khu vực di tích đã khoanh vùng để kinh doanh những dịch vụ không phù hợp. Trong trường hợp đặc biệt sử dụng đất đai ở di tích vào mục đích khác phải được phép của Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh./.